Marksov odnos prema Hegelovoj dijalektici

Po svojoj osnovi, moja dijalektička metoda ne samo da se razlikuje od Hegelove nego joj je direktno suprotna. Za Hegela je proces mišljenja, koji on pod imenom ideje pretvara čak u samostalan subjekt, demijurg stvarnosti koja sačinjava samo njegovu spoljašnju pojavu. Kod mene je idejni svet, naprotiv, samo materijalni svet prenet i prerađen u čovekovoj glavi.

Mistifikatorsku stranu Hegelove dijalektike kritikovao sam pre gotovo 30 godina, u vreme kada je bila u dnevnoj modi. Ali baš kad sam radio na prvom svesku “Kapitala”, nalazili su turobni, pretenciozni i prosečni epigoni, koji danas vode glavnu reč u obrazovanoj Nemačkoj, uživanje u tome da s Hegelom postupaju onako kako je u Lesingovo vreme valjani Mozes Mendelson postupao sa Spinozom, naime kao s “lipsalim psom”. Zato sam javno priznao da sam učenik tog velikog mislioca, pa sam u glavi o teoriji vrednosti ovde-onde i koketirao sa njegovim načinom izražavanja. Mistifikacija koju dijalektika podnosi u Hegelovim rukama ni najmanje ne pobija činjenicu da je on prvi opsežno i svesno izneo opšte oblike njenog kretanja. Kod njega dijalektika dubi na glavi. Moramo je obrnuti da bismo u mističnom otkrili racionalno jezgro.
Karl Marks, Predgovor drugom izdanju Kapitala, (citirano prema: Predrag Vraniciki, Dijalektički i historijski materijalizam, str 150 .)

Marksovo shvatanje istorije

Valerij Tatljin -Spomenik Trećoj internacionali

U društvenoj proizvodnji svoga života ljudi stupaju u određene, nužne odnose, nezavisne od njihove volje, odnose proizvodnje koji odgovaraju određenom stepenu razvitka njihovih materijalnih proizvodnih snaga. Celokupnost tih odnosa proizvodnje sačinjava ekonomsku strukturu društva, realnu osnovu, na kojoj se diže pravna i politička nadgradnja i kojoj odgovaraju određeni oblici društvene svesti. Način proizvodnje materijalnog života uslovljava proces socijalnog, političkog i duhovnog života uopšte. Ne određuje svest ljudi njihovo socijalno biće, već obrnuto, njihovo društveno biće određuje njihovu svest. Na izvesnom stepenu razvoja dolaze materijalne proizvodne snage društva u protivrečnost sa postojećim odnosima proizvodnje, ili, što je samo pravni izraz za to, s odnosima vlasništva, u čijem su se okviru dotle kretale. Iz oblika razvijanja proizvodnih snaga ti se odnosi pretvaraju u njihove okove. Tada nastupa epoha socijalne revolucije. …

Nikada društvena formacija ne propada pre nego što budu razvijene sve proizvodne snage, za koje je ona dovoljno prostrana, i nikad novi, viši odnosi proizvodnje ne nastupaju pre nego što se materijalni uslovi njihove egzistencije nisu već rodili u krilu samog starog društva. Stoga čovečanstvo postavlja sebi uvek samo one zadatke, koje može rešiti.
Karl Marks, Predgovor za “Prilog kritici političke ekonomije” (citirano prema: Predrag Vraniciki, Dijalektički i historijski materijalizam, str. 238.)

Problem ideologije

Misli vladajuće klase u svakoj su epohi vladajuće misli, tj. klasa koja je vladajuća materijalna sila društva istovremeno je njegova vladajuća duhovna sila. Klasa kojoj stoje na raspolaganju sredstva za materijalnu proizvodnju, raspolaže samim tim i sredstvima za duhovnu proizvodnju tako da su joj zato, uzevši u proseku, podređene misli onih koji su lišeni sredstava za duhovnu proizvodnju. Vladajuće misli nisu ništa drugo do idealni izraz vladajućih materijalnih odnosa, tj. u obliku misli izraženi vladajući materijalni odnosi; dakle idealni izraz odnosa koji baš jednu klasu čine vladajućom, dakle, misli njene vladavine.
Marks – Engels, Rani Radovi, str. 393.

Nikome od ovih filozofa nije palo napamet da postavi pitanje o vezi nemačke filozofije sa nemačkom stvarnošću, o vezi njihove kritike s njihovom vlastitom materijalnom okolinom.
str. 364

Filozofi su svet samo različito tumačili, ali radi se o tome da se on izmeni.
11-ta teza o Fojerbahu (citirano prema: Predrag Vraniciki, Dijalektički i historijski materijalizam, str. 229 .)

Univerzalna emancipacija

U Francuskoj je dovoljno da čovek nešto jeste, pa da želi da bude sve. U Nemačkoj čovek ne sme biti ništa, ako ne želi da se odrekne svega. U Francuskoj je delimična emancipacija osnova univerzalne emancipacije. U Nemačkoj je univerzalna emancipacija conditio sine qua non svake delimične. U Francuskoj mora stvarnost roditi potpunu slobodu, a u Nemačkoj slobodu mora roditi nemogućnost postepenog oslobađanja.
Marks, Engels, Rani radovi, str 103.